İstanbul Uluslararası Tahkimde Şampiyonlar Ligine Terfi Edebilir Mi?

I. Tahkim ve Avantajları

Kişiler arasındaki her bir hukuki ilişkinin, birer hukuki uyuşmazlık nedenine dönüşme ihtimali bulunur. Bu ihtimal gerçekleşir ve sonrasında uyuşmazlığın taraflar arasında görüşmeler yoluyla çözülmesi mümkün olmazsa, uyuşmazlığa son vermek için yasal sürece başvurulur.

Başvurulan yasal süreç geleneksel Devlet yargısı olabileceği gibi, kararlarının geçerliliği hukuk düzenince kabul edilen başka bir yöntem de olabilir. Devlet yargısının dışında kalan bu yöntemleri alternatif uyuşmazlık çözüm (AUÇ) mekanizmaları olarak adlandırıyoruz.

Tahkim, hukuki uyuşmazlığın tarafların anlaşması üzerine nihai bağlayıcı nitelikte karar verecek olan bir veya daha fazla hakeme sunulduğu bir AUÇ mekanizması. Tahkim sürecine bir tahkim merkezi dahil edildiğinde kurumsal tahkim; edilmediğinde ad hoc (geçici) tahkim söz konusu oluyor.

Tahkim, Türkiye'de hemen herkesin artık az çok tanış olduğu bir AUÇ mekanizması olan arabuluculuğun aksine, özünde bir yargılama süreci; ancak Devlet yargısına kıyasla genellikle daha hızlı, ucuz, esnek, gizlilik dostu ve daha az karmaşık.

Sağladığı bu avantajlar nedeniyle tahkim, özellikle uluslararası nitelik taşıyan ticari ve yatırım uyuşmazlıklarının çözümünde Dünya genelinde giderek artan şekilde Devlet yargısına tercih ediliyor.[1]

II. Tahkim Yeri Terimi ve Önemi

Duruşmaların ve hakemin/hakem heyetinin yerleşiminin coğrafi konumundan bağımsız olarak, tahkimin gerçekleşip kararın verildiği yer, tahkim yeri (seat of arbitration) olarak adlandırılıyor.

Tahkim yeri teriminin hukuki açıdan önemi özellikle, tahkim sürecinde alınan kararları denetleme yetkisi bulunan Devlet mahkemelerinin hangi Devletinkiler olduğunu ve bu denetlemenin hangi dilde yapılacağını belirlemesi. Örneğin tahkim yeri olarak İstanbul'un seçildiği bir tahkim anlaşmasında/şartında tahkim sürecinde verilen kararları denetleme yetkisi Türk mahkemelerindedir ve denetleme Türkçe yapılır.

Tahkim yerinin ekonomik açıdan oldukça büyük önemi var çünkü tahkim yeri olarak seçilmek, seçilen yerin tabi olduğu Devletin ülkesinde ekonomik kalkınmaya katkı sağlıyor: Ticaret ve yatırım aktörleri, yerleşik olduklarından farklı bir ülkede iş yapacakları zaman, faaliyetlerine yönelik hukuk kurallarının (özellikle mülkiyetin ve sözleşmelerden doğan hakların korunmasına dair kurallar) o ülkede adil ve öngörülebilir olmasına ve etkili uygulanmasına önem verirler, çünkü bu göstergeler aktörlere, iş yapacakları ülkede iş yapma maliyetini tahmin edebileceklerine, taraf olabilecekleri hukuki uyuşmazlıkların layıkıyla çözüleceğine, malvarlıklarının haksız müdahaleye uğramayacağına dair güven verir.

Bir tahkim yerinin çok tercih ediliyor olması, iş Dünyasında o yerin tabi olduğu Devletin ülkesinde göstergelerin olumlu olduğuna dair inanç yarattığından, ticaret ve yatırım faaliyetleri bu ülkeye deyim yerindeyse akar.[2]

III. Dünyanın Önde Gelen Tahkim Yerleri ve Ortak Özellikleri

Uluslararası tahkimde en çok tercih edilen yerler, aralarındaki sıralama zaman zaman değişmekle birlikte Londra, Singapur, Hong Hong, Paris ve Cenevre.

Dünyanın bu en popüler tahkim yerlerinin ortak özelliklerinin başında elverişli coğrafi konumları, önemli birer uluslararası ticaret ve yatırım merkezi olmaları ve tahkim dostu hukuk düzenlerine sahip bulunmaları geliyor. Mahkemeler zorunlu olmadıkça tahkim yargılamasına müdahale etmiyor ve ilam niteliğini kazanan nihai kararların yerine getirilmesi, karar başka bir tahkim yerinde verilmişse bile zor değil çünkü herbirinin tabi olduğu Devlet, başta "Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve İcrası Hakkında Sözleşme" -New York Sözleşmesi- ve "Devletler ve Diğer Devletlerin Vatandaşları Arasındaki Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümlenmesi Hakkında Sözleşme" -ICSID- olmak üzere, yabancı ülkelerde verilen kararların icrasını kolaylaştıran çeşitli ikili ve çok taraflı sözleşmelerle bağlı.

Bu yerlerde ayrıca yasa koyucu, sahip olunan ayrıcalıklı konumu korumak üzere uluslararası tahkime ilişkin altyapıyı değişen koşullara uyarlayarak sürekli güncel kalıyor. Örneğin İngiltere, 1996 Tahkim Yasası'nı değiştirecek düzenleme üzerinde çalışıyor.

Hepsi insani gelişmişlik ve hukukun üstünlüğü göstergelerinde üst sıralarda yer alıyor.

Bu yerlerde yerleşik, uluslararası tahkim camiasında tanınan, hatta gidişata yön veren pek çok Akademisyen, Avukat ve Hakem bulunuyor.

Bahse konu yerlerin diğer bir ortak özelliği ise bu yerlerde kurulu çeşitli uluslararası tahkim merkezlerinin (Londra Uluslararası Tahkim Divanı -LCIA-, Singapur Uluslararası Tahkim Merkezi -SIAC-, Hong Kong Uluslararası Tahkim Merkezi -HKIAC-, İsviçre Tahkim Merkezi -önceden SCAI- vb. Ayrıca Milletlerarası Ticaret Odası -ICC- Küresel Merkezi ve ICC Milletlerarası Tahkim Divanı Fransa'da) de tıpkı bu yerler gibi, Dünyada tahkim taraflarınca en çok tercih edilenlerden olması.

IV. İstanbul'un Tahkim Portresi

A. Neden İstanbul?

Türkiye'nin başkenti Ankara, ayrıca Türkiye'nin çeşitli şehirlerinde tahkim merkezleri var. Yazımız neden Ankara'yı veya bu şehirlerden birini değil de İstanbul'u konu ediniyor?

Çünkü mevcut fiili ve hukuki koşullarda farklı bir seçeneğimiz yok: İstanbul'un Dünyanın hemen her yerinden özellikle havayolu ulaşımına elverişliliği, ticaret, iş, yatırım ve finans Dünyasındaki önemi, tahkim sürecinden artakalan zamanını turistik faaliyetlerle değerlendirmek isteyenler için cazip bir şehir olması, Dünyanın önde gelen tahkim yerleri arasında başkent olmayanların da bulunması, 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu'nda (MTK) yerel mahkemelerce yapılacağı belirtilen işlerde İstanbul mahkemelerine tanınan ayrıcalık[3] vb. tahkim yeri olarak İstanbul'un uygunluğuna işaret ediyor.

B. Portre

Türkiye, uluslararası siyasi ve ekonomik ilişkilerde önemli bir aktör. Avrupa Konseyi (AK), Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), G20, Türk Devletleri Teşkilatı (TDT), MIKTA, İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT), Gelişen Sekiz Ülke (D-8) gibi çok sayıda bölgesel ve uluslararası örgüt/grup/platformun üyesi, ayrıca Avrupa Birliği (AB) adayı. Çeşitli uluslararası örgütlerin bölgesel ofislerine, bölgesel örgütlerin alt/bağlı kuruluşlarına evsahipliği yapıyor.

Türk hukuk sisteminde, tahkim yeri Türkiye olduğunda uluslararası tahkime uygulanan kuralları düzenleyen MTK, uluslararası tahkimin çağdaş standartlarını temsil eden Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu'nun Uluslararası Ticari Tahkim Model Kanunu (UNCITRAL Model Kanunu) esas alınarak hazırlandı. Türkiye uluslararası tahkime ilişkin aralarında New York ve ICSID Sözleşmelerinin, Enerji Şartı Anlaşmasının, "İslam Konferansı Örgütü Üye Devletleri Arasında Yatırımların Teşviki, Korunması ve Garanti Edilmesi Anlaşmasının" (İİT Çok Taraflı Yatırım Anlaşması) da bulunduğu çeşitli uluslararası anlaşmalara taraf.

Uluslararası tahkime dair konular bürokraside en üst düzeyde ve yetkin kamu personeli tarafından ele alınıyor. Cumhurbaşkanlığı Hukuk ve Mevzuat Genel Müdürlüğünde Uluslararası Tahkim ve Alternatif Çözümler Dairesi mevcut. Türkiye'nin yatırım anlaşmalarının müzakerelerini Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'nda Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğüne bağlı Uluslararası İlişkiler Dairesi yürütüyor.[4] Hükümetlerarası ticaret anlaşmaları Ticaret Bakanlığınca müzakere ediliyor.[5]

Özel sektörün Türkiye'de mesleki üst kuruluşu ve yasal temsilcisi Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), uluslararası tahkimle ilgili bilgilendirme etkinlikleri düzenliyor. Dünya Odalar Federasyonu (WCF) Başkanı olan ve çeşitli uluslararası ve bölgesel odalar/birliklerde üst düzey görevler yürüten TOBB Başkanı M. Rifat Hisarcıklıoğlu ICC Yönetim Kurulu Üyesi olarak da uluslararası tahkimde Türkiye'nin görünürlüğünü artırıyor.

Tahkim dostu yargısal uygulamaların sayısı geçmiş dönemlere oranla artışta. Örneğin Yargıtay 2023 yılındaki bir kararla Hakemlerin icra takibine itirazın iptaline ve icra inkâr tazminatına hükmetme yetkilerini teyit etti.[6] Hakem kararının iptal nedenlerinden olan kamu düzeninin (MTK m. 15) içeriğine dair yorumların, kararın esasına girilmesine neden olması eğilimi azaldı, 2018'deki yasa değişikliği ile iptal taleplerinin ilk derece mahkemeleri yerine bölge adliye mahkemelerine yapılmasının önü açıldı.

Türk hukukçuların isimleri uluslararası tahkimin nabzını tutan yayınlarda giderek daha çok geçiyor. Tahkim sektörünün işleyişine hakim Akademisyen ve Avukatlarımız, Dünyanın çeşitli yerlerindeki uluslararası tahkim merkezlerinin hakem listesinde kayıtlı Hakemlerimiz var.

Açık kaynaklardan yaptığımız araştırmada, Türkiye merkezli uluslararası tahkim merkezlerinin tam listesini tespit edemedik. Bununla birlikte belli başlılarına Enerji Uyuşmazlıkları Tahkim Merkezi (EDAC), İslam İşbirliği Teşkilatı Tahkim Merkezi (İİT-TM), İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC), İstanbul Ticaret Odası Tahkim Merkezi (İTOTAM), Türkiye Barolar Birliği (TBB) Tahkim Merkezi, TOBB Tahkim Merkezi örnek verilebilir.

Bu merkezlerden her biri Türkiye'de uluslararası tahkimin gelişmesine katkıda bulunuyor. Örneğin EDAC, Türkiye'deki ilk uzun soluklu uluslararası tahkim etkinliği İstanbul Tahkim Haftası'nın düzenleyicisi. İİT-TM Türkiye'de uluslararası anlaşmalara dayanılarak kurulan, basın toplantısı gerçekleştiren ilk ve tek merkez. ISTAC Türkiye'nin "Uluslararası tahkimde ben de varım" iddiasını tahkim toplumuna yaygın olarak duyuran, Dünyadaki ilk Med-Arb (Arabuluculuk-Tahkim) kurallarını yayımlayan merkez. İTOTAM uluslararası tahkimin standartlarını belirleyen UNCITRAL'in ilgili Çalışma Gruplarının toplantılarına Türk delegasyonunun üyesi olarak katkı sağlıyor.

İstanbul ise Asya ile Avrupa kıtaları arasında doğal bir köprü oluşturması, mükemmel uçuş bağlantılarına sahip olması, ticaret, iş, yatırım ve finans Dünyasındaki önemi, tahkim sürecinden artakalan zamanını turistik faaliyetlerle değerlendirmek isteyenler için cazip bir şehir olması, İstanbul Dünya Ticaret Merkezi, İstanbul Finans Merkezi gibi oluşumlara ev sahipliği yapması nedeniyle uluslararası tahkim için güvenli bir bölge.

Dolayısıyla, İstanbul'un Dünyanın önde gelen uluslararası tahkim yerlerinden biri olma potansiyeli var.

Ancak İstanbul maalesef, Dünyanın en çok tercih edilen 10 uluslararası tahkim yeri arasında yer almıyor.[7]

V. Daha Çok Tercih Edilmek İçin Neler Yapılmalı?

Dünyada en çok tercih edilen tahkim yerlerine dair veri içeren bilinen en geniş ve en yeni tarihli araştırma Mayıs 2021'de yayımlanan "Uluslararası Tahkim Araştırması: Tahkimin Değişen Dünyaya Uyarlanması" adlı araştırma.[8] White & Case-Londra Queen Mary Üniversitesi Tahkim Okulu ortaklığında kamu ve özel sektörden tahkim uygulayıcıları, Hakemler, tahkim merkezi temsilcileri, meslek odaları, akademisyenler ve üçüncü şahıs fon sağlayıcıların katılımıyla gerçekleştirilen araştırma, 1218 anket yanıtını ve 198 görüşmenin sonuçlarını yansıtıyor.

Bu araştırmanın bir bölümünde katılımcılara, bir uluslararası tahkim yerinin daha tercih edilebilir hale gelmesi için yapılması gerekenler sorulmuş. Katılımcıların yanıtları izleyen şekilde:

1. Yerel mahkemeler ve yargının tahkime daha çok destek vermesi (katılımcıların %56'sı),

2. Yerel hukuk sisteminin daha nötr ve tarafsız olması (%54),

3. Tahkim anlaşmasının/şartının ve hakem kararlarının yerine getirilmesinde daha iyi performans gösterilmesi (%47),

4. Acil durum hakemlerinin kararlarını ve hakem heyetlerinin geçici tedbir kararlarını uygulama becerisi (%39),

5. Yerel mahkemelerin tahkime ilişkin konuları uzaktan halletme yetisi (%28),

6. Kararların elektronik imzayla imzalanmasına izin verilmesi (%14),

7. (Tahkim yerinin tabi olduğu yargı alanının) siyasi istikrarı (%9),

8. (Rücu edilemez nitelikli) üçüncü şahıs fonlamasına izin verilmesi (%8).

Uluslararası tahkimde daha öne çıkmak için yasa koyucu, siyasi irade ve yargısal makamlara yönelik yukarıdaki önerilerden Türkiye için geçerli olanlar ele alınarak iyileştirmelere gidilmeli. Bu kapsamda yapılabilecek iyileştirmelere şu örnekler verilebilir:

• Hakem kararının iptali davalarında ve tenfiz istemlerinde uygulanacak harcın nisbi değil maktu olduğuna yönelik uygulamanın istikrar kazanması,

• Uluslararası tahkim işlerine bakan her derece mahkemede ihtisaslaşmaya gidilmesi,

• Tahkime elverişlilik ve kamu düzeni yorumlarında tahkim dostu anlayışın artarak devamı,

• Hakem kararlarının icrasına yönelik olanlar da dahil olmak üzere, tahkim sürecine ilişkin tüm taleplerde mahkemelerin karar süreçlerinin kısaltılması,

• UNCITRAL Model Kanununda Hakem kararlarına karşı başvuru için öngörülen 3 aylık süre[9] MTK'da[10] 30 gün olarak belirlendiğinden sürenin UNCITRAL standardına yükseltilmesine yönelik Yasa değişikliğine gidilmesi.

Türk hukukçuların da İstanbul'un daha tercih edilir bir tahkim yeri olmasına yönelik yapabilecekleri var:

• Hazırladıkları uluslararası anlaşma/sözleşmelerde diğer taraf(lar)ın temsilcileriyle anlaşarak uyuşmazlık çözüm yöntemi olarak tahkime yer vermek ve tahkim yeri olarak İstanbul'u belirlemek,

• Mümkün olan her ortamda İstanbul'un tahkim yeri olarak avantajlarını ifade etmek.

Diğer yandan, bir yerin uluslararası tahkim yeri olarak popülerliği ile o yerde kurulu tahkim merkezlerinin popülerliği arasında doğru orantı var. Bu bağlamda, Türkiye'deki tahkim merkezlerinin niteliklerinden bağımsız olarak, herhangi bir yerde kurulu uluslararası tahkim merkezlerinin hem kendilerinin hem de bulundukları tahkim yerinin tercih edilirliğini artırmak için sahip olmaları gereken başlıca özellikler ve tavsiye edilen bazı yenilikler şöyle sıralanabilir:

• Organların hızlı, etkili, öngörülü kararlar alabilmesi, birbiriyle uyumlu çalışması,

• Günlük işleyişten sorumlu üst düzey yetkilinin ve yardımcı/vekil(ler)inin liyakat esasına göre atanması (yüksek hukuki muhakeme yeteneği, liderlik vasfı, merkez değer ve hedeflerini benimseme, geçmiş AUÇ pratiği, tahkim yerinin tabi olduğu Devletin uluslararası AUÇ mevzuat ve uygulamasına hakimiyet, çağdaş uluslararası hukuk norm ve ilkelerini içselleştirme, sektördeki ihtiyaçlara yönelik farkındalık, yenilikçilik vb.), görev güvencesine sahip bulunması,

• Her kademede personel cinsiyet ve tabiiyetinde çeşitlilik (liyakat esası bozulmadan),

• Hakem listelerinde cinsiyet, tabiiyet gibi konularda çeşitlilik (liyakat esası bozulmadan),

• Tahkim sürecinde görev alan hukukçu personelin meslek etiğine sahip, istekli, ekip çalışmasına yatkın, zaman baskısına dirençli, ketum bireylerden oluşması,

• Özellikle süreçte direk görev alan personelin, anadili dışında Dünyada çok konuşulan en az bir dile hakim olması,

• Personelin ve organ üyelerinin, tahkim sektörünün ve merkezin dışarıya karşı birinci tanıtım yüzleri olarak mümkün olan her platformda (katılınan etkinlikler, yapılan yayınlar gibi) kurumun ve tahkim yerinin tanıtımını yapmaları, avantajlarına değinmeleri,

• Kurum içi kural setlerinin (etik kurallar vb.) uluslararası çağdaş standartlarda hazırlanması ve etkili uygulanması,

• Hizmet ücretlendirmesinde, aynı yerde yerleşik diğer uluslararası merkezlerin ve kıyasa tabi farklı yerlerde kurulu merkezlerin ücretlendirme politikalarının dikkate alınması,

• Taraflara sağlanan desteğin tahkim başvurusunun yapılmasının öncesinden başlayarak tahkim sürecinin tümünü kapsaması,

• Tahkim evrakının muhafazasından çevrimiçi duruşmaya uzanan geniş bir yelpazede gelişmiş ve güvenilir teknolojilerden yararlanılması,

• Çeşitli uyuşmazlıklara ilişkin spesifik tahkim kuralları yayımlanması,

• Yapay zekânın merkezde kullanım esaslarına dair kılavuz yayımlanması,

• Yıllık faaliyet raporlarının ve/veya istatistiklerin yayımlanması,

• Bulunulan ülkede/bölgede geniş kapsamlı tahkim anketleri yapılması, böylece sektör ihtiyaçlarının yöreye özgü olarak belirlenmesi,

• Eğitim faaliyetlerinde teorik bilginin oranının azaltılıp uygulamaya ilişkin örneklerin artırılması, kamu görevlilerine, akademisyenlere ve özellikle öğrencilere indirimli ücretler uygulanması,

• Tahkimin tanıtımı, yaygınlaştırılması etkinliklerine ve tahkim sürecine çevreyi korumaya yönelik önlemlerin dahil edilmesi, çevre koruma etkinlikleri düzenlenmesi (basılı materyalin azaltılması, kullan-at yaklaşımından uzaklaşılması, ofis malzemelerinde sürdürülebilir tüketimin benimsenmesi, ağaç dikme, çöp toplama etkinlikleri, iklim değişikliği, biyolojik çeşitlilik hakkında bilgilendirici etkinlikler düzenlenmesi vb.), bu konuda mevcut inisiyatiflerden (Campaign for Greener Arbitrations vb.) daha kapsayıcı ve uygulanabilir içeriği bulunan, eylem odaklı birlikler oluşturulması,

• Tahkim sektöründeki kadınlara özgü etkinlikler düzenlenecekse, bunların ana ekseninin tahkimin çocuklar ve ev işleriyle nasıl birlikte yürütüldüğü ve bu konuda karşılaşılan zorluklar yerine kadınların sektör bazlı yaşadığı sorunlar, kadın-erkek dayanışması gibi amaca uygun olan ve ayrıştırıcı olmayan hususlar olarak belirlenmesi,

• Hem aynı hem farklı tahkim yerlerinde kurulu merkezlerle yürütülen ilişkilerde rekabet değil paydaşlık ve işbirliği temelli stratejiler izlenmesi,

• Tahkim yeri halkını tahkimle ilgili bilinçlendirecek etkinlikler düzenlenmesi.

Son olarak, Türkiye'nin insani gelişmişlik ve hukukun üstünlüğü göstergelerinde daha öne çıkması da elbette İstanbul'un tercih edilirliğini artıracak.

VI. Türkiye'nin Uluslararası Tahkimde Öne Çıkma Hedefi Var Mı?

Özellikle son 10 yılda meydana gelen gelişmelerden ve 2024-2028 yıllarını kapsayan 12. Kalkınma Planı[11] ile 2025-2029'u kapsayan Yargı Reformu Stratejisinin[12] içeriklerinden, yetkililerin uluslararası tahkimin Türkiye için taşıdığı önemin farkında oldukları anlaşılıyor.

Ancak İstanbul'un Dünyanın önde gelen uluslararası tahkim yerlerinden biri haline gelmesi yönünde bir hedef çizilmiş ve resmi belgelere yansımış görünmüyor.

[1] Uluslararası tahkim başvuruları 2010'dan 2019'a kadarki dönemde her yıl %3'ten fazla artış gösterdi ve 2020'de yaklaşık %10 oranında bir sıçrama yaşadı. 2021 ve 2022'de yaşanan düşme trendi 2023'te ve 2024'te yerini yeniden artışa bıraktı.

https://www.globalarbitrationnews.com/2024/12/23/from-decline-to-growth-arbitration-cases-increase-in-2023/#:~:text=In%202021%20and%202022%2C%20we,2020%20record%20number%20of%20cases.

https://www.fticonsulting.com/insights/reports/international-arbitration-after-pandemic.

[2] Uluslararası tahkimin ve tahkim dostu uygulamaların uluslararası ticareti ve ülkeye yönelik yabancı doğrudan yatırımların hacmini artırdığına dair araştırma sonuçlarından bazıları için:

Myburgh, Andrew & Paniagua, Jordi. (2016). 'Does International Commercial Arbitration Promote Foreign Direct Investment?', The Journal of Law and Economics 59. 597-627. 10.1086/689188. https://www.researchgate.net/publication/313683963_Does_International_Commercial_Arbitration_Promote_Foreign_Direct_Investment.

Hale, Thomas, 'What is the Effect of Commercial Arbitration on Trade?', in Walter Mattli, and Thomas Dietz (eds), International Arbitration and Global Governance: Contending Theories and Evidence (Oxford, 2014; online edn, Oxford Academic, 21 Aug. 2014), https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780198716723.003.0008.

[3] MTK m. 3: Bu Kanunda mahkeme tarafından yapılacağı belirtilen işlerde, davalının yerleşim yeri veya olağan oturma yeri ya da işyerinin bulunduğu yer asliye hukuk mahkemesi; davalının Türkiye'de yerleşim yeri, olağan oturma yeri veya işyeri yoksa İstanbul Asliye Hukuk Mahkemesi görevli ve yetkilidir.

[4] Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (10.07.2018, No:1) m. 385(t).

[5] Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (10.07.2018, No:1) m. 441(ş).

[6] 6. H.D. E:2023/260, K: 2023/544, 13.02.2023.

[7]chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.whitecase.com/sites/default/files/2021-05/quml-international-arbitration-survey-2021-international-arbitration-v2.pdf

[8] https://www.whitecase.com/publications/insight/2021-international-arbitration-survey

[9] m. 34(3), Açıklayıcı Not m.41.

[10] m. 15.

[11]chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/12/On-Ikinci-Kalkinma-Plani_2024-2028_11122023.pdf

[12]chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://yargireformu.adalet.gov.tr/dosyalar/TurkiyeYuzyiliYargiReformuStratejisi.pdf